In grote delen van de academische wereld staan de principes die wetenschap ooit definieerden—empirische toetsing, openheid voor correctie en onafhankelijkheid van autoriteit—onder druk. Vooraanstaande instellingen nemen inmiddels de retoriek over van het 'dekoloniseren' van de wetenschap: een beweging die begon als een moreel project om historische ongelijkheden te herstellen, maar steeds meer verandert in een epistemologische rebellie tegen het idee van universele standaarden van bewijs. 

Waar stopt de academische vrijheid? Die vraag vormde op 5 november het vertrekpunt van een debat aan de UGent met de academici Petra De Sutter, Patrick Loobuyck, Leo Neels en An Van Raemdonck. Dat de discussie ruim driehonderd studenten, medewerkers en geïnteresseerden naar het auditorium lokte, is een positief signaal. Het illustreert niet alleen hoe actueel het thema is, maar ook dat steeds meer mensen beseffen dat academische vrijheid onder druk staat.

Een filosofievakgroep die haar eigen docent probeert te cancelen. Een krant die zware beschuldigingen publiceert zonder recht van antwoord. De zaak rond professor Bouke de Vries aan de UGent is een schoolvoorbeeld van academische en journalistieke ontsporing. Hoewel de universiteit hem uiteindelijk volledig vrijpleitte, blijven er vragen over academische vrijheid en eerlijke berichtgeving.

Op aanraden van de Belgische minister van Buitenlandse Zaken werd een lezing in het Egmontinstituut uitgesteld. Het Festival van Vlaanderen annuleerde een concert met een buitenlands orkest en een dirigent met de Israëlische nationaliteit, in overeenstemming met een suggestie van de Vlaamse minister van onder meer Cultuur en Gelijke Kansen.Beide initiatieven zijn inbreuken op de vrijheid van meningsuiting.

Op initiatief van de Academy of Ideas vond in Londen op 4 en 5 september een conferentie plaats die sprekers uit heel Europa samenbracht die zich zorgen maken om de vrije meningsuiting.

‘Heeft een academicus het recht om objectief vastgestelde feiten te negeren?’ was de titel van een artikel van Jean-Jacques Amy, emeritus hoogleraar gynaecologie en verloskunde aan de VUB, in Knack op 27 juli 2025. Het antwoord leek eenvoudig: natuurlijk niet. Alleen was de vraag misleidend en pleitte Amy ervoor om Maarten Boudry het zwijgen op te leggen in de Gaza-kwestie. Die oproep stuitte op felle kritiek, ook van academici die het inhoudelijk grondig oneens zijn met Boudry.

De Belgische rectoren van alle tien de universiteiten trekken in een gezamenlijke mededeling aan de alarmbel: ook in België doen academici aan zelfcensuur en is intimidatie een probleem, zo schrijft De Morgen. Veel academici aarzelen om deel te nemen aan het publieke debat uit angst voor de bagger die ze over zich heen krijgen. Van beledigingen op sociale media tot doodsbedreigingen. Het gaat soms behoorlijk ver. Professor middeleeuwse geschiedenis Jan Dumolyn (UGent) bijvoorbeeld, had zelfs een tijdje politiebeveiliging nodig aan zijn kantoor. 

Academics For Academic Freedom (AFAF), de belangrijkste actiegroep voor vrije meningsuiting en academische vrijheid in het Verenigd Koninkrijk en Ierland, publiceerde onlangs een lijst met tien punten waaarmee universiteiten de vrije meningsuiting kunnen bevorderen. Van institutionele neutraliteit, over klachtenprocedures tot debatten over controversiële onderwerpen. Het zijn tien algemene, maar concrete en nuttige punten waar elke universiteit mee aan de slag kan. 

Petra De Sutter is de nieuwe rector van de UGent. De afgelopen weken waren alle ogen gericht op de rectorverkiezingen. Grensoverschrijdend gedrag, politieke neutraliteit en Israël domineerden het debat tussen de De Sutter en haar tegenstrever Rik Van de Walle. In het kader van diezelfde verkiezingen riep UGent-professor Joost Dessein de kandidaat-rectoren in De Standaard op om duidelijker stelling te nemen in het publieke debat. Hij wil dat de universiteit actief mee richting geeft aan de transities in de samenleving en posities inneemt in maatschappelijke debatten. 'Dat klinkt aantrekkelijk, maar zijn pleidooi voor een meer activistische universiteit is gebaat bij nuance', repliceerde Patrick Loobuyck, hoogleraar moraalfilosofie aan de UAntwerpen en de UGent, in dezelfde krant.  

Hieronder vindt u de tekst van een presentatie die dr. Astrid Elbers, kernlid van Hypatia, op 3 april voor een besloten gezelschap heeft gegeven. De tekst behandelt vier vragen: 

In het taalbeleid krijgen de genderneutrale voornaamwoorden zoals die/hen/hun stilaan vaste voet aan de grond: de Nederlandse Taalunie geeft op haar website een uitgebreid overzicht. En ook op de website van de Vlaamse Overheid vinden we de nodige tips. Bij verschillende universiteiten is ‘genderinclusief communiceren’ een onderdeel van het diversiteitsbeleid. Maar wie zit daarop te wachten?