De Universiteit Twente zal vanaf 1 januari 2026 de cum laude-onderscheiding voor promoties niet langer gebruiken. Volgens de universiteit benadeelt de cum laude-titel, die wordt toegekend aan proefschriften van uitzonderlijke kwaliteit, immers vrouwelijke promovendi 'systematisch'.
Afbeelding: Pollus Fornerod, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
'Deze onderscheiding was bedoeld om uitzonderlijke wetenschappelijke kwaliteit te erkennen, maar in de praktijk blijkt zij niet gebaseerd te zijn op objectieve standaarden en systematisch vrouwelijke promovendi te benadelen', schreef de universiteit op haar website.
Rector magnificus Tom Veldkamp verwees in de interne aankondiging van de universiteit naar verschillende wetenschappelijke artikelen om de afschaffing te onderbouwen, meldde het universiteitsblad U-Today.
Een daarvan was een studie uit 2023 van de Universiteit van Amsterdam, waarin professor sociologie Thijs Bol aantoonde dat een mannelijke onderzoeker bijna twee keer zoveel kans heeft om een cum laude-doctoraat te behalen als een vrouwelijke onderzoeker, zelfs wanneer zij dezelfde beoordelaar hebben.
Het onderzoek bekeek 5.239 Nederlandse onderzoekers die tussen 2011 en 2021 hun doctoraat cum laude behaalden. De genderkloof was het grootst wanneer de beoordelingscommissie uitsluitend uit mannen bestond. Volgens de onderzoeker wijst dit erop dat mannelijke beoordelaars de voorkeur geven aan mannelijke kandidaten.
Er is echter geen bewijs is dat die geconstateerde genderongelijkheid in cum laude‑onderscheidingen niet door iets anders wordt verklaard dan genderbias, stelt Bol. De kwaliteit van de proefschriften - en dat lijkt ons nu net cruciaal - werd bijvoorbeeld niet onderzocht. Alleen in een gecontroleerd experiment, waarin de kwaliteit constant wordt gehouden, kunnen we het causale effect van gender op cum laude‑onderscheidingen vaststellen, besluit Bol.
Ander onderzoek probeerde de kwaliteit van proefschriften wel mee te nemen, maar deed dat uitsluitend via bibliometrische gegevens: kwantitatieve data over publicaties en citaties die prestaties en impact in de academische wereld meten. Die methode kent echter duidelijke beperkingen, zoals de auteurs zelf erkennen. Maar onafhankelijke inhoudelijke beoordelingen van proefschriften bestaan niet, waardoor dit voorlopig de best beschikbare benadering blijft volgens de auteurs.
Het is opmerkelijk dat de Universiteit Twente besloot de cum laude‑onderscheiding volledig af te schaffen, terwijl er geen hard bewijs is dat genderbias daadwerkelijk de oorzaak is van de geconstateerde verschillen. En zelfs áls er sprake is van bias, blijft de vraag of het schrappen van de graad wel de meest passende oplossing is.
Overigens kennen verschillende universiteiten in Nederland en Vlaanderen al geruime tijd geen cum laude‑onderscheidingen meer bij doctoraten.
Dr. Astrid Elbers
Universiteit Antwerpen
De auteur is kernlid van Hypatia