De Belgische rectoren van alle tien de universiteiten trekken in een gezamenlijke mededeling aan de alarmbel: ook in België doen academici aan zelfcensuur en is intimidatie een probleem, zo schrijft De Morgen. Veel academici aarzelen om deel te nemen aan het publieke debat uit angst voor de bagger die ze over zich heen krijgen. Van beledigingen op sociale media tot doodsbedreigingen. Het gaat soms behoorlijk ver. Professor middeleeuwse geschiedenis Jan Dumolyn (UGent) bijvoorbeeld, had zelfs een tijdje politiebeveiliging nodig aan zijn kantoor.
Filosoof Johan Braeckman, Afbeelding Gwenny Cooman, CC BY-SA 4.0,
De druk komt vanuit verschillende hoeken volgens het artikel. Sinds de coronapandemie heerst er een sterk toegenomen anti-intellectualisme. Het onderscheid tussen wat de wetenschapper te vertellen heeft en de man in de straat is toen verdwenen, zegt filosoof Johan Braeckman. Dat anti-intellectualisme zou aangezwengeld worden door de opkomst van extreemrechts in Europa en de Verenigde Staten. Volgens mensenrechtenjurist Jogchum Vrielink (KU Leuven en UC Louvain) spreken partijen binnen die strekking zich uit tegen onderzoek naar bepaalde onderwerpen, zoals gender en diversiteit, proberen ze het verdacht te maken of zelfs te verbieden.
Ook in Vlaanderen trokken Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken en minister van Defensie Theo Francken van leer tegen respectievelijk de 'linkse leerkrachten' en de 'linkse professoren'.
Links-progressief overwicht
Anti-intellectualisme en politieke druk komen uit de samenleving. Daarnaast is er ook druk vanuit de academische gemeenschap zelf. In academia heerst er een sterk links-progressief overwicht. Dat leidt tot onbewuste vooroordelen tegenover bepaald onderzoek, zegt professor wetenschapsfilosofie Andreas De Block (KU Leuven) en auteur van Is links gewoon slimmer? Vrielink bevestigt dit. 'Ik ben gespecialiseerd in mensenrechten en daar zal je eerder uitzonderlijk iemand tegenkomen die niet links georiënteerd is. Maar dat veroorzaakt vertekeningen. Neem het boerkaverbod: ik ben daar zelf niet voor, maar er zijn best wel wat zinvolle argumenten voor te bedenken. Toch zal bijna niemand in mijn discipline dat verdedigen.'
'De academische vrijheid staat zo onder druk op meerdere niveaus', vat Vrielink samen. 'Intern vloeit de bedreiging eerder voort uit de sterke dominantie van progressieven in de academische wereld, terwijl je extern meer universiteitsscepsis ziet bij rechts. Het een komt ook deels voort uit het andere. Met meer vertegenwoordiging van rechtse academici zou je dat wantrouwen misschien veel minder zien.'
Tien tips
De rectoren vermelden ook dat België volgens de Academic Freedom Index toch nog tot de top vijf behoort van landen waar de academische vrijheid het grootst is. Maar wat ze er niet bij vertellen, is dat voor die analyse zelfcensuur onder academici niet betrokken werd. De Academic Freedom Monitor vermeldt dat dit een behoorlijke beperking is van het onderzoek. Maar de reden is dat gegevens over zelfcensuur en slachtoffereffecten op dit moment nog onvoldoende aan bod komen in bestaande monitoring- en meetactiviteiten rond academische vrijheid.
Hoewel de mededeling zelf nogal op de vlakte blijft, is Hypatia opgetogen dat het eindelijk doordringt tot de bredere academische gemeenschap dat er wel degelijk een probleem is met de academische vrijheid aan onze universiteiten. Belangrijk is nu dat er correct gehandeld wordt om het tij alsnog te keren. En daar moet grondig over nagedacht worden. Moeten er bijvoorbeeld per se meer rechtse academici komen? Dat is nog maar de vraag. In academici moet de debatcultuur zo open mogelijk zijn, over politieke grenzen heen. De tien tips van AFAF om de vrije meningsuiting en de academische vrijheid te bevorderen zijn volgens Hypatia al een stap in de goede richting.
Dr. Astrid Elbers
Universiteit Antwerpen
De auteur is kernlid van Hypatia