In maart 2023 verscheen bij de uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts het boek over woke van de alom gekende Bart De Wever. Dat een toppoliticus en burgemeester van de grootste stad van het land aandacht schenkt aan het fenomeen ‘woke’ moet toegejuicht worden. Hypatia is immers opgericht om te wijzen op de desastreuze invloed van het woke-denken op de academische vrijheid en het wetenschappelijk onderzoek.
Afbeelding naar Paul Van Welden, CC BY-SA 4.0
Het boek is in zeer bevattelijke stijl geschreven. Het omvat 133 bladzijden, waaronder een aantal blanco’s. Je bent er dus relatief snel doorheen. Het gaat ook heel breed en beperkt zich niet tot de woke-rage aan de universiteiten.
Na een kort hoofdstukje over het postmodernisme en zijn destructieve karakter tegenover onder meer de natiestaat, gaat de auteur breedvoerig in op de aanval van woke op de erfenis van de westerse beschaving. Terwijl we er vroeger van overtuigd waren dat we op de schouders van reuzen stonden in ons streven naar vooruitgang, creëert woke een sfeer van alomvattende verdachtmaking tegenover denkers, politici en kunstenaars die ons verleden vorm gaven. Een woke- onderzoeker heeft bij de bespreking van westerse historische figuren maar één obsessie: in zijn biografie ook maar de meest indirecte verwijzing te vinden naar racisme of slavenhandel. Dat laat hem toe de hele statuur met de sloophamer te bewerken. De auteur illustreert dit met een anekdote uit zijn eigen wetenschappelijke carrière. Hij kreeg van professor Jo Tollebeek het verwijt dat zijn historisch onderzoek nogal ... historisch was. Er werd verwacht van hem een ‘deconstructie’ uit te voeren van de figuren die hij in zijn proefschrift besprak.
De woke-aanval beperkt zich niet tot het verleden. Ook de identiteit van de westerse mens moet eraan geloven. Deze identiteit betreft zowel de beschaving als geheel die tot een imperialistische, kolonialistische en racistische onderneming wordt gereduceerd als de nationale identiteit. Vooral de Vlaamse identiteit is het slachtoffer van de wokistische sloophamer. Voortdurend wordt de meer dan honderd jaar oude Vlaamse beweging gereduceerd tot de vijftig maanden durende collaboratie gedurende de Tweede Wereldoorlog. Initiatieven zoals de Canon van Vlaanderen en Het verhaal van Vlaanderen worden gebrandmerkt als nationalistische hersenspoeling.
Een kernthema van de woke-mania betreft de slachtoffercultus. De identiteit van mensen wordt herleid tot het behoren tot een dader- of slachtoffergroep. In de dadergroep bevinden zich meestal dezelfde mensen: de ‘zeven vinkjes’-mensen van de Nederlandse auteur Joris Luyendijk, namelijk hoogopgeleide, blanke (witte) heteromannen. Alle anderen moet zich in een laken van slachtofferschap weten te hullen en vandaaruit allerlei ‘gevoeligheden’ en eisen formuleren. Deze ‘gevoeligheden’ vormen dan een reden om de vrijheid van meningsuiting op te heffen. Immers, wie met zijn mening een ‘gevoeligheid’ raakt, bedreigt de ’veiligheid’ van het slachtoffer.
De bescherming van het slachtofferschap heeft sinds 1980 een trein van vrijheid beperkende wetgeving op gang gebracht. De bescherming van uitingen van de burger is geleidelijk veranderd in een bescherming tegen uitingen van de burger. Dit leidt tot grove inbreuken tegen de rechtstaat. Wie zich seksistisch bejegend voelt, kan de vermeende dader aanvallen via het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen en op die manier de proceskosten door de belastingbetaler laten vergoeden. Een ware inbreuk op het ‘fair trial’-principe.
Woke valt ook het vooruitgangsgeloof, onderliggend aan de westerse beschaving, aan. Het vooruitgangsoptimisme wordt gecounterd door een donker doembeeld van klimaatcatastrofe. Wie daaraan durft twijfelen wordt door klimaatactivisten met geweld bedreigd.
In de zelfkastijding betoont het Westen trouwens een geopolitieke blindheid. Allerlei schendingen van mensenrechten, die in het Westen terecht worden aangeklaagd, woekeren ongehinderd verder in andere werelddelen en religies, zoals de islam. Aangezien de islam in het woke-denken de status van slachtoffer-religie heeft verworven, moeten schendingen van mensenrechten en flagrante ongelijkheden in deze cultuur met de mantel der liefde bedekt worden.
Woke heeft ook een bijzondere relatie met het neoliberalisme. In deze visie wordt de wereld tot een grote markt gereduceerd en wordt geldverwerving het opperste morele credo. Het neoliberalisme heeft met woke gemeen dat het de mens ontwortelt van zijn nationale identiteit en gemeenschappen en herschept tot een kosmopolitisch wezen dat tegelijkertijd overal en nergens thuishoort.
In een annex behandelt de auteur de woke-mania aan de universiteiten. Hij wijst op de inperking van ‘free speech’ op de campussen, niet alleen door de ‘canceling’ van sprekers, maar ook door de zelfcensuur bij academici, die vrezen dat elk verkeerd woord hen voor de vierschaar van het 'Diversity, Equity and Inclusion'-departement zal brengen. Naast woke-incidenten aan de Amerikaanse universiteiten, waar de oogst rijk is, geeft de auteur ook een aantal gevallen aan onze Vlaamse universiteiten. Zo verwijst hij naar het woke-beleid aan de Universiteiten van Antwerpen en Gent, en het incident met de personeelsleden van de Universiteit Antwerpen dat aan de basis lag van een petitie en het initiatief van Hypatia.
Voor wie op een snelle en overzichtelijke wijzen een beeld wil krijgen over woke, is dit boek een aanrader. Wel moet erbij vermeld worden dat de auteur regelmatig ideologische inzichten, die op zichzelf niet rechtstreeks met woke te maken hebben, met zijn analyse vermengt.
De auteur, ook voorzitter van de grootste Vlaams-nationalistische partij, legt sterk de nadruk op het feit dat de nationale identiteit een hoeksteen is van onze beschaving en daarom een uitverkoren doelwit is van woke. Wellicht zullen een aantal lezers, die met de auteur zijn afkeur met woke delen, met dat laatste niet akkoord zijn. Men kan ook, vanuit universele principes, zonder daarom sterk in het belang van nationale identiteit te geloven, woke als een gevaar beschouwen.
Ook het hoofdstukje over neoliberalisme is voor kritiek vatbaar. De band met woke is zeer twijfelachtig aangezien de meeste woke-aanhangers ook fervente antikapitalisten zijn. Veel denkers, die door links tot het neoliberalisme worden gerekend, zoals von Mises en Hayek, stonden wel afkerig tegenover het nationaalsocialisme, het protectionisme en het economisch nationalisme in het algemeen, maar waren zich bewust van het belang van een stabiele natiestaat. Deze zorgde immers voor de handhaving van een effectieve rechtsorde waarbinnen de vrijemarkteconomie zich kon ontwikkelen.
Kijken we over deze kritieken heen, dan moet gezegd worden dat het boek van Bart De Wever een verrijking betekent voor het debat in Vlaanderen over woke, de meningsvrijheid en de academische vrijheid.
Em. prof. dr. Boudewijn Bouckaert
Universiteit Gent
De auteur is kernlid van Hypatia